Selin Esen Güneş

Suriye’de 14 yıl süren iç savaş, ülke ekonomisini yerle bir etti. Gayri safi yurtiçi hasıla (GSYH) yüzde 80 küçülen, nüfusunun yüzde 90’ı yoksulluk sınırının altında yaşayan Suriye’nin yeniden inşası için 2018’deki BM raporlarına göre en az 400 milyar dolar gerekiyor. Arap Birliği’nin 2021 tahminleri ise bu rakamı 900 milyar dolara kadar çıkarıyor. Yeni yönetim, uluslararası yaptırımlar ve çöken altyapı gibi devasa sorunlarla karşı karşıya. Medyascope Suriye ekonomisi dosyasını açtı.

Savaş öncesi Suriye ekonomisi

2000’lerin başında Suriye, Ortadoğu’nun en dinamik ekonomilerinden birine sahipti. Ülke, Akdeniz kıyısındaki stratejik konumu sayesinde Asya ile Avrupa arasında doğal bir ticaret köprüsü oluşturuyordu. Ekonomisi tarım, petrol, imalat ve hizmet sektörlerinde dengeli bir çeşitliliğe sahipti. Günde 386 bin varil petrol üretimi yapan Suriye, bu üretimin büyük kısmını Avrupa’ya ihraç ediyordu. Petrol gelirleri, ülkenin toplam ihracat gelirlerinin dörtte üçünü oluşturuyordu.

Suriye’nin bankacılık sistemi de güçlüydü. Merkez Bankası’nın 17 milyar dolarlık döviz rezervi, ekonomik istikrarın önemli bir güvencesiydi. İlaç sanayi özellikle dikkat çekiciydi. 63 modern fabrika, ülke ihtiyacının yüzde 90’ını karşılıyor ve 52 farklı ülkeye ihracat yaparak her yıl milyonlarca dolar gelir sağlıyordu. Bu sektör 17 bin kişiye istihdam sağlıyor ve çalışanların yüzde 85’ini kadınlar oluşturuyordu.

Tarım sektöründe de önemli başarılar elde edilmişti. Suriye, bölgede buğday üretiminde kendi kendine yetebilen az sayıdaki ülkeden biriydi. Yüzde 94’lük okur-yazarlık oranıyla eğitimli bir işgücüne sahipti. İşsizlik oranı yüzde 8-10 bandında seyrediyordu. 2009 yılında Carrefour gibi uluslararası şirketler Suriye pazarına girmeye başlamış, özellikle Halep’teki Şeyh Neccar sanayi bölgesi Ortadoğu’nun en önemli ticaret ve sanayi merkezlerinden biri haline gelmişti.

14 yıllık yıkımın bilançosu

İç savaş, Suriye’nin ekonomik altyapısını neredeyse tamamen yok etti. Dünya Bankası verilerine göre ülkenin GSYH’si 2010-2021 arasında yüzde 54 küçüldü. Bu daralma, modern tarihte görülen en büyük ekonomik çöküşlerden biri olarak kayıtlara geçti. Merkez Bankası’nın 17 milyar dolarlık döviz rezervi, 200 milyon dolara kadar geriledi. Ulusal para birimi Suriye poundu, değerinin yüzde 99’undan fazlasını kaybetti. 2010’da 50 Suriye poundu 1 dolar ederken, 2023’te bu rakam 13 bine yükseldi.

Yoksulluk dramatik bir şekilde arttı. Dünya Bankası’nın son raporlarına göre nüfusun yüzde 75’i günde 3.65 dolardan az gelirle yaşıyor. Daha da çarpıcı olan, nüfusun üçte birinin günde 2.15 dolardan az gelirle aşırı yoksulluk içinde yaşaması. Savaş öncesi neredeyse hiç görülmeyen aşırı yoksulluk, artık toplumun büyük bir kesiminin gerçeği haline geldi.

Üretim kapasitesi çöktü. Günlük petrol üretimi 386 bin varilden 30 bin varile düştü. Bu düşüş, ülkenin en önemli gelir kaynağının neredeyse tamamen kurumasına neden oldu. Suriye ekonomisinin belkemiği olan tekstil sektörü de ağır darbe aldı. Sektördeki pamuk fabrikalarının yüzde 70’i ya yıkıldı ya da kullanılamaz hale geldi. İhracat gelirleri neredeyse sıfıra indi.

İstihdam piyasası da çöktü. Savaş öncesi yüzde 8-10 bandında seyreden işsizlik oranı, yüzde 50’nin üzerine çıktı. Özellikle genç nüfus arasında işsizlik çok daha yüksek seviyelere ulaştı. 5 milyondan fazla Suriyeli ülkeyi terk etti ve bunların önemli bir kısmını eğitimli, vasıflı işgücü oluşturuyordu. Bu beyin göçü, ekonomik toparlanmanın önündeki en büyük engellerden biri olarak görülüyor.

Altyapı sistemlerinin çöküşü

Suriye’nin fiziksel altyapısı savaşın en ağır tahribata uğrayan unsurlarından biri oldu. Enerji sektörü neredeyse tamamen çöktü. Elektrik santralleri, petrol rafinerileri ve dağıtım şebekeleri ya bombalandı ya da bakımsızlıktan kullanılamaz hale geldi. Ülke genelinde günlük elektrik kesintileri 22-23 saati buluyor. Bu durum hem günlük yaşamı hem de ekonomik faaliyetleri felce uğratıyor.

Kentsel altyapı büyük zarar gördü. BM’nin tahminlerine göre konut stokunun üçte biri tamamen yıkıldı veya oturulamaz durumda. Özellikle Halep, Humus ve Şam gibi büyük kentlerde tarihi ve ticari merkezler ağır hasar aldı. Bir zamanlar Ortadoğu’nun en önemli ticaret merkezlerinden olan Halep’teki Şeyh Neccar sanayi bölgesi tamamen yıkıldı. 2009’da açılan Carrefour’un modern alışveriş merkezi dahil tüm ticari yapılar enkaza döndü.